"Geðlæknar og kerfið"

Birtingarmyndir geðraskanna eru með margvíslegum hætti  og meðferð sömuleiðis.  Með reglulegu millibili gerast voðaverk þar sem geðræn vandamál búa að baki.  Fyrir nokkrum dögum kom upp alvarlegt atvik í fellunum í Breiðholti þegar íbúð brann og margir íbúar voru í stórhættu.  Á nýliðnum vetri kom upp alvarlegt mál í Árbænum þegar maður lét lífið í skotbardaga við lögreglu.  Þessi stóru mál eiga það sameiginlegt að á bak við þau eru örvæntingarfullir aðastandendur, aðstandendur sem eru búnir að ganga á milli pontíusar og pílatusar í leit að hjálp fyrir viðkomandi einstaklinga en hafa ekki haft erindi sem erfiði.  Sjálf þekki ég náið dæmi þar sem einstaklingur leitaði sér ítrekað hjálpar en án árangurs, viðkomandi endaði þrautargönguna á að binda enda á líf sitt þegar hvergi var hjálp að fá,  kerfið brást þessum einstaklingum.
 En hvað er þá kerfið? 
Á geðsviði standa geðlæknar fyrir kerfið þ.a.l. eru það geðlæknar sem eru að bregðast.  Á laugardagskvöld kom formaður geðlæknafélagsins fram í t.v. og sagði m.a. að það væri verið að útskrifa fólk of snemma.  Framangreind alvarleg dæmi hafa ekkert með það að gera að einstaklingarnir voru útskrifaðir of snemma , þeim var hafnað.
 Núna ætla ég að hverfa aftur í tímann til vors 2007 og gefa ykkur innsýn í mína reynslu svo þú lesandi góður getir frekar myndað þér skoðun og gert samanburð á vinnubrögðum á geðsviði.  Ég var á morgunvakt á mínum vinnustað þegar allt í einu mætir lögregla og læknir á vinnustaðinn og læknirinn vildi að ég kæmi með þeim inn á geðdeild sem ég gerði.  Það hafði enginn talað við mig áður svo þetta var algerlega óvænt og skelfileg lífsreynsla.  Vinnufélagar mínir urðu mjög reiðir og ein reyndi að hafa samband við þá sem voru með kompásþættina til að fá málið rannsakað en náði ekki sambandi.  Vinnufélagarnir sáu ekkert athugavert við mig og ég vann mikið og var ánægð.  Á þessum tímapunkti var ég nauðungarvistuð og svipt sjálfræði.  Svona nákvæmlega var farið með mig, ég hafði ekki frið fyrir kerfinu til að lifa venjulegu lífi og einn aðstandandi minn var illt í skapinu og vildi að þetta yrði gert og það var gert.  Aðrir aðstandendur reyna árum saman að fá hjálp í kerfinu fyrir alvarlega veika einstaklinga sem eiga jafnvel í ofanálag við fíkniefnavanda að stríða en koma að lokuðum dyrum með skelfilegum afleiðingum.  Það er sláandi hvernig forgangsröðin er á geðsviði,  hafa geðlæknar kannski meiri áhuga á að gera kollega sínum vinargreiða en að taka á alvarlegum málum?.   Hér dæmir hver fyrir sig, en það er ljóst að geðlæknar þurfa að taka sig saman í andlitinu, sýna meiri fagmennsku og ábyrgð.  Bruninn sjálfur í Breiðholtinu verður rannsakaður til hlítar og er það vel, en verða allar aðstæður þess veika kannaðar til hlítar? Verður áralöng þrautaganga aðstandanda rannsökuð í þessum alvarlegu málum?  Verður einhver látin axla ábyrgð?.  Það eiga allir rétt á heilbrigðisþjónustu hér á landi en kerfið bregst hvað eftir annað í alvarlegum málum, geðlæknar eiga að standa frammi fyrir eigin gjörðum og líka afskiptaleysi og axla miklu meiri ábyrgð en tíðkast í dag.  Réttindi þeirra sem leita til kerfisins eiga að vera alger enda er kerfið þjónustustofnun sem á að sinna einstaklingunum.  Kerfið er samansett af einstaklingum sem þar starfa í þjónustu fólksins.  Kerfið er ekki einhver einkaleikvöllur til að þeir sem þar starfa geta skapað sjálfum sér einhvern þægindaramma og valið og hafnað að eigin geðþótta eins og virðist vera að gerast á geðsviði.

Nauðungarvistanir og sjálfræðissviptingar

A nýliðnum vetri var áberandi umræða í fjölmiðlum um nauðungarvistanir og sjálfræðissviptingar.  Þúsundir íslendinga hafa verið nauðungarvistanir og sviptir sjálfræði af ýmsum ástæðum sem tengjast oftast andlegum veikindum.  Fjölskylduerjur eru jafnvel að baki nauðungarvistun og sjálfræðissviptingu og einnig óeðlileg tengsl á milli lækna og aðstandanda.  Ég veit til þess að fólk hafi verið nauðungarvistað og svipt sjálfræði vegna líkamlegra veikinda en það er sjaldgæft.   En hvað er á bakvið nauðungarvistun og sjálfræðissviptingu?  Það felst í orðannahljóðan.  Einstaklingur er vistaður á stofnun (geðdeild)  gengn eigin vilja eða nauðugur viljugur.  Í sjálfræðissviptingu felst að einstaklingur er sviptur rétti til að ráða sér sjálfur.  Réttindi hans jafnast þá á við réttindi barna og unglinga og réttargæslumaður er skipaður fyrir einstaklinginn (oft lögfræðingur).  Allar nauðungarvistanir og sjálfræðissviptingar fara fyrir dómstóla, þannig að ef andlegt vandamál kemur upp þá á einstaklingurinn það á hættu að fá á sig dóm.  En hverjir eru á bak við málið?  það eru oft einkennisklæddir lögregluþjónar sem sækja einstaklinginn.  Það er tekið á fólkinu eins og um stórglæpamenn sé að ræða og einstaklingurinn er fluttur á geðdeild.  Á geðdeildinni taka geðlæknar við einstaklingnum í samráði við aðstandenda-ur og sjá um að fara með málið fyrir dómstóla.

 Ég hef verið nauðungarvistuð og svipt sjálfræði í fjórgang og hef þörf fyrir að miðla reynslu minni.  Nauðungarvistun og sjálfræðissvipting er óhemju gróf og ofbeldisfull aðgerð og ég hef mikið velt fyrir mér hvílíkar brotalamir eru á kerfinu þegar kemur að málefnum þeirra sem eru með geðraskanir.  Hvernig má það til dæmis vera að lögregla í einkennisbúningi handtaki veikan einstakling á Íslandi árið 2014?.  Hvernig má það vera að veiku fólki er stefnt fyrir dómstóla og það fyrir að vera veikt?.  Hvernig má það vera að ekkert er talað við einstaklinginn áður en hann er handtekin?.  Hvernig má það vera að allt er gert til að reyna að fela slóð aðstandenda?.  Spurningarnar eru endalausar sem vakna þegar kemur að nauðungarvistun og sjálfræðissviptingu.  Ég ætla að reyna að leiða sannleikann í ljós og gefa lesendum innsýn í forvitnilegar læknaskýrslur sem tók mig hálft ár að fá afhentar.  Við skulum þá hefja forvitnilega vegferð um ranghala kerfis sem einkennist af fordómum, grófum vinnuferlum og andlegu ofbeldi sem felst í nauðungarvistun og sjálfræðissviptingu.  Falin heimur þar sem geðfatlaðir eru fórnarlömb mjög svo fornaldarlegs kerfis sem er ótrúlegt að skuli vera við líði árið á Íslandi árið 2014.