Geðsvið á nýju ári

Nýtt ár er gengið í garð með hækkandi sól,  margir bera von í brjósti um betri tíma og strengja jafnvel áramótaheit.  Á þessum tímamótum er við hæfi að líta um öxl, gera upp gamla árið og skilgreina væntingar  sem fólk hefur til nýja ársins.  Hvað varðar geðsvið þá á ég frekar von á að ný geðheilbrigðisstefna líti dagsins ljós á nýju ári.  Hvað hún felur í sér er ómögulegt að segja til um en óneytanlega hef ég ákveðnar væntingar um að töluverðra breytinga sé að vænta á geðsviði.  Eins og ég hef áður skrifað um þá eru miklar og alvarlegar brotalamir á vissum sviðum á geðsviði eins og kerfið er í dag.  Ákveðnir þættir í núverandi kerfi samræmast engan vegin þeim kröfum sem nútíma velferðarsamfélag gerir til mannréttindamála.  Vil ég t.d. nefna málefni fanga með geðraskanir en þau mál eru í óviðunnandi horfi og þar er mikið um mannréttindabrot.  Ég vil einnig nefna að sjálfræðissviptingarferlið allt er mjög gamaldags og einkennist af virðingarleysi og grófleika gagnvart fórnarlambinu.  Málefni ungmenna með tvíþættan vanda þarfnast gagngerrar endurskoðunar  en þar einkennast málin af úrræðaleysi.  Ég vil einnig nefna mál einstaklinga með geðraskanir sem eru með barn eða börn á framfæri.  Það vantar alveg stuðningsnet til að þessir einstaklingar séu betur í stakk búnir til að sinna barnauppeldi svo vel sé.  Það er ekki vanþörf á að ný geðheilbrigðisstefna líti dagsins ljós á nýju ári,  ákveðnir þættir í núverandi kerfi eru barn síns tíma og þarfnast uppstokkunnar eins og dæmin hér að framan.  Ég treysti því að þeir sem koma að smíði nýrrar geðheilbrigðisstefnu sýni þann kjark og hugrekki sem þarf til að endurskoða frá grunni m.a. framangreinda þætti,  ég treysti því að sum mál verði unnin frá grunni en ekki verði reynt að stoppa í göt hér og þar.  Sumir þættir á geðsviði þarfnast þess virkilega að komast í nútímalegra horf með engurskoðun frá grunni.  Það vantar einnig sárlega að veita meiri fjármunum til geðsviðs,  hvað nýtt ár ber í skauti sér þegar  kemur að fjármálahliðinni er ekki gott að segja.  Vonandi á ég eftir að sjá auknu fé veitt til geðsviðs með nýrrri geðheilbrigðisstefn, það er um að gera að nota tækifærið með nýrri geðheilbrigðisstefnu og innleiða nýja og breytta tíma í geðheilbrigðismálum þjóðarinnar.  Ég hef miklar væntingar til nýrrar geðheilbrigðisstefnu og verður virkilega spennandi að sjá hvað nýja árið ber í skauti sér .

Félagsleg einangrun.

Fyrir nokkrum vikum sá ég í sjónvarpinu á N4 athyglisvert viðtal við séra Hildi Bolladóttur á Akureyri.  Hildur talaði um hve félagsleg einangrun er algeng og hve félagsleg einangrun dregur marga til dauða, félagsleg einangrun kyndir undir að undirliggjandi sjúkdómar eða erfiðleikar koma upp á yfirborðið og verða sýnilegri.  Að vera oft einn með sjálfum sér bíður þeirri hættu heim að neikvæðar hugsanir nái að hreiðra um sig og smá saman verða áhrifin yfirþyrmandi.  Séra Hildur talaði einnig um hve mikilvægt það er að heyra aðra segja frá eigin veikleikum, það sýnir öðrum að þeir eru ekki einir um að eiga við erfiðleika að glíma það er enginn einn á báti að glíma við vandamál.  Að heyra aðra tala um eigin vandamál minnkar hættuna á að fólk einangri sig með vandamálum sínum.  Félagsleg einangrun er mörgum erfið hún er heilsuspillandi og nærir geðsjúkdóma,  af mörgum gildum ástæðum er mikilvægt að rjúfa félagslega einangrun fólks ekki síst til að koma í veg fyrir geðsjúkdóma.  Séra Hildur Eir talaði einnig um kröfu um samkeppni, það eiga allir að falla í ákveðið mót, ef einhver stendur ekki undir samkeppniskröfunni þá er viðkomandi samfélagslega vanhæfur.  Kröfur sem gerðar eru til fólks í hversdagsleikanum eru miklar,  ég hef þá trú að margir eiga erfitt vegna yfirgengilegra krafna.  Þessar kröfur eru komnar út fyrir öll skynsamleg mörk og þær kalla á sálræna erfiðleika.  Þessar kröfur framkalla álag og streitu sem margir standa ekki undir.  Það er erfitt fyrir samfélagið að sætta sig við að einstaklingarnir eru eins misjafnir og þeir eru margir, það er erfitt fyrir frumstæðar þarfir að horfast  í augu við margbreytileikann í samfélagi manna.   Það er mun einfaldara að ætla öllum að falla í sama mót og standast yfirgengilegu kröfurnar sem kallar á vandamálin.  En hvað varðar félagslega einangrun þá eru til leiðir til að rjúfa þetta varasama fyrirbæri sem félagsleg einangrun er.  Það vantar bara opinberar kynningar á því sem er í boði til að rjúfa félagslega einangrun.  Það eru áreiðanlega margir sem myndu taka því fegins hendi að fá upplýsingar um leiðir til að rjúfa félagslega einangrun sína.

Glæsileg ráðstefna

Þann 23. Október var haldin mögnuð ráðstefna á vegum Geðhjálpar og Olnbogabarna,  ráðstefnan var haldin á Grand hotel og var þéttskipaður salur af áhugasömum ráðstefnugestum.  Það voru mörg áhugaverð erindi flutt og skilur ráðstefnan eftir margar spurningar sem snúa að þjónustu við einstaklinga með geðraskanir og fjölskyldur þeirra.  Eygló Harðardóttir félags-og húsnæðismálaráðherra spurði m.a. hvernig þjónustukerfin vinna saman?.  Það kom fram hjá fyrirlesara að það er lítil samvinna á milli þjónustukerfa svo spurningu ráðherrans var svarað á ráðstefnunni.  Það er gild ástæða fyrir því  að ráðherrann spyrji um samvinnu milli þjónustukerfa,  ef lítil samvinna er milli þjónustukerfa þá er hætta á að einstaklingar falli á milli kerfa og fái enga þjónustu þegar meðferð líkur  hjá einu kerfi.  Það skiptir öllu máli að samvinna sé góð milli kerfa svo meðferð verði fagleg ,  markviss og ein samfelld heild.  Eins og staðan er í dag lítur út fyrir að hvert kerfi fyrir sig vinni algerlega sjálfstætt og virki eins og kóngur í ríkinu án samvinnu við það sem seinna tekur við málinu.  Samvinna milli leikskóla og grunnskóla er fagleg og náin,  þessa samvinnu vantar milli kerfa í geðheilbrigðiskerfinu.  Ráðherrann hefur það verkefni að tengja kerfin betur saman svo meðferð verði ein samfelld heild og fólk detti ekki milli kerfa.  Þetta á ekki að vera flókið verkefni en það bætir geðheilbrigðiskerfið til mikilla muna og það sem meira er þetta kostar ekki peninga heldur fagmennsku og frumkvæði.  Það er alltaf slæmt þegar rof kemur í meðferð vegna óþarfa sambandsleysis og jafnvel  togstreytu milli stofnanna.  Lilja Sigurðardóttir hjá Olnbogabörnum  talaði um að það væri löng bið eftir aðstoð og að oft væri ástandið ekki metið nógu alvarlegt.  Ég hef áður talað um að mikið veiku fólki sé vísað frá svo það eru fleiri en ég sem hafa sömu söguna að segja.  Lausnin við þessu virðist felast í að segja nógu svæsna sögu og vera nógu ábyrgðarlaus þá nær fólk því fram sem það sækist eftir, þvð er mín reynsla.  Komi fólk fram af fagmennsku og ábyrgð þá er málið ekki metið nógu alvarlegt  til að fólk sé tekið til innlagnar.  Geðlækningar byggjast að hluta til á tilfinningu, upplifun og jafnvel líðan geðlæknisins í það og það skiptið.  Með tilliti til þessa þa´má kannski skilja að fólk hefur þá sögu að segja að alvarlega veiku fólki er vísað frá.   En þessi glæsilega og metnaðarfulla áðstefna skildi eftir margar spurningar en þarna var einnig mörgum spurningum svarað og mörg upplýsandi erindi voru flutt sem verða vonandi leiðarvísir í nýrri geðheilbrigðisstefnu sem er á teikniborðinu.

Ungt fólk með tvíþættan vanda.

Þann 23. Oktober n.k. verður haldið málþing á vegum Olnbogabarna og Geðhjálpar,  yfirskrift málþingsins er  „Börn og ungmenni með tvíþættan vanda“.   Það taka fjölmargir fagaðilar til máls  og að auki munu fjórar ungar konur deila upplifun sinni af geðsjúkdómum, vímuefnaneyslu og kerfinu.  Ég las viðtal við þessar fjóru ungu konur í blaði Geðhjálpar sem kom út þann 9. Oktober s.l.  Það er átakanlegt þegar börn niður í tólf ára aldur ánetjast vímuefnum og eru jafnvel djúpt sokkinn um fjórtan ára aldur.  Það kemur fram í viðtölunum við þessar glæsilegu ungu konur að þær áttu ýmislegt sameiginlegt áður en þær fóru kornungar út í neyslu vímuefna.  Einhverjar höfðu farið á BUGL  átta til níu ára gamlar en fannst sú meðferð ekki nógu einstaklingsmiðuð.  Þær segja að það sé eitthvað undirliggjandi þegar mjög ungt fólk fer út í neyslu eiturlyfja.  Það er raunin með þessar ungu konur, áður en þær fóru út í neyslu glímdu þær við geðrænan vanda.  Við tólf ára aldur var vandinn orðin tvíþættur þegar við bættist vímuefnaneysla.  Einhverjar af þessum ungu konum fengu ekki greiningu fyrr en komið var undir tvítugt þrátt fyrir að hafa þvælst um í kerfinu í mörg ár.  Það er erfitt að greina hvað er orsök og afleiðing þegar vímuefni eru annars vegar,  það er líklega ástæðan fyrir því að greining kemur ekki fyrr en fólk er orðið edrú.  Við átján ára aldur varð breyting þegar þær voru komnar á eigin vegum.  Eftir að hafa þvælst um í kerfinu í mörg ár fram að átján ára aldri þá tóku við erfiðleikar við að fá tíma hjá geðlækni  eftir að átján ára aldri var náð.  Það er enginn ein stofnun sem heldur utan um ungmenni sem eiga við tvíþættan vanda að glíma heldur þvælast þau á milli stofnanna til átján ára aldurs.  Við átján ára aldur tekur lítið við nema erfiðleikar við að fá tíma hjá geðlækni.  Það vantar stofnun sem sinnir aldrinum  18 -25 ára með tvíþættan vanda.  SÁÁ  er ekki lausn og það er hæpið að blanda þessum aldurshópi saman við eldra fólk á fíknigeðdeild.  Eins og segir í blaði Geðhjálpar þá hafa geðsjúkir setið eftir á margan hátt.  Geðheilbrigðiskerfið hjá okkur er á engan hátt í stakk búið til að sinna öllum sem á þurfa að halda.  Kerfið er á margan hátt barn síns tíma,  það vantar eina samræmda heildarsýn frá barnageðdeild og upp allan aldursskalann.  Það vantar stofnanir sem tengjast og sem sinna mismunandi þörfum svo koma megi í veg fyrir að fólk falli á milli stofnanna .  Það vantar kynningar á geðsjúkdómum og forvarnir vantar algerlega.  Það er ný geðheilbrigðisstefna á teikniborðinu og ekki vanþörf á,  hvenær hún lítur dagsins ljós veit ég ekki  en oft hefur verið þörf en núna er nauðsyn.

Fyrir ofan garð og neðan

Um daginn var Kastljós með umfjöllun um hið svokallaða Hraunbæjarmál þar sem einstaklingur lést eftir skotbardaga við lögreglu.  Það voru athyglisverð viðtöl við Björku á velferðarsviði og Halldóru yfirlækni á geðdeild, þær vörpuðu allri ábyrgð frá sér og yfir á hvors annars svið.  Björk hjá velferðarsviði talaði m.a. um að geðsvið hefði hafnað því að taka við einstaklingum sem þurftu á innlögn að halda.  Ég get staðfest að geðsvið hefur hafnað einstaklingum sem þurftu á aðstoð að halda, þrautagangan endaði með sjálfsvígi.  Halldóra yfirlæknir sagði að geðsvið hafnaði ekki einstaklingum sem væru veikir, þarna fór Halldóra frjálslega með sannleikann og vil ég minna á brunann í fellunum en í  því tilfelli hafnaði geðsvið einstaklingnum sem var valdur að brunanum.  Viðkomandi átti að ég held einnig við áfengis og vímuefnavanda að stríða og það er alltaf spurning þegar vandinn er tvíþættur hvort kemur á undan hænan eða eggið.  Mér finnst ekki skipta máli hvort það er áfengis og vímuefni sem framkalla geðraskanir eða hvort það eru einhverjar aðrar aðstæður sem framkalla geðraskanir, ef fólk er í annarlegu ástandi þá ber heilbrigðiskerfinu að sinna einstaklingunum.  Ég velti fyrir mér hvort geðsvið velji milli þægilegri og óþægilegri einstaklinga til að taka í meðferð.  Þótt allir eigi sama rétt á þjónustu þá læðist óneytanlega sá grunur að manni að geðsvið sé stundum að velja þægilegri einstaklinga þ.e. að þá sé ekki byggt á faglegum forsendum mat á einstaklingum.  Í kastljósi var einnig viðtal við Hrannar hjá Geðhjálp,  hann sagði eitthvað í þá veruna að einstaklingar hefðu verið sviptir sjálfræði af litlu eða engu tilefni.  Þetta tek ég undir af eigin reynslu, þetta er svartur blettur á heilbrigðiskerfinu sem þarf að taka sérstaklega fyrir og rannsaka.  Fyrir nokkrum árum var í gangi umræða um drengi sem höfðu verið beittir ofbeldi á vistheimilum.  Þetta endaði með því að rannsóknarnefnd var skipuð til að fara ofan í saumanna á málinu.  Ég vil hiklaust halda því fram að hér í samfélaginu eru einstaklingar sem hafa verið svíptir sjálfræði af litlu jafnvel engu tilefni og sitja eftir með sárt ennið.  Sjálfræðissviptingar þarf að taka sérstaklega fyrir og skoða ofan í kjölin því það er mjög auðvelt að fá einstakling sviptan sjálfræði það þarf ekki nema einn siðblindan einstakling til að fá annan sviptan sjálfræði og nauðungarvistaðan,  Hrannar hjá Geðhjálp hafði lög að mæla.  Geðsvið og velferðarsvið þurfa að sýna meiri fagmennsku og ábyrgð en að þau varpi allri ábyrgð í alvarlegum málum frá sér.  Hlekkurinn sem sárlega vantar í keðjuna til að taka á málum er umboðsmaður sjúklinga.

Ný geðheilbrigðisstefna

 Að undanförnu hafa verið fréttir í fjölmiðlum af sjálfsvígum, þetta er breyting til hins betra því það er mikið um sjálfsvíg á Íslandi og komin tími til að opna umræðuna um andleg veikindi.  Það eru  sjálfsagt margar ástæður að baki sjálfsvígum, þungar byrgðar lífsins, hvatvísi, þunglyndi og fleiri ástæður.  Í fréttablaðinu um nýliðna helgi var góð grein um sjálfsvíg og var m.a.  haft eftir heilbrigðisráðherra að það er ný geðheilbrigðisstefna í smíðum.  Það var einnig haft eftir ráðherra að hann hefur hug á að koma á sálfræðiþjónustu í meira mæli en nú er ínnan heilsugæslukerfisins.  Geðheilbrigðiskerfið í þeirri mynd sem það  er í dag þarfnast sannanlega uppstokkunnar og er spennandi að sjá hvað ný geðheilbrigðisstefna felur í sér.  Ég vil sjá algerlega nýja stefnu þegar kemur að öllu sjálfræðissviptingar ferlinu, ferlið er skelfilega gróft og gamaldags eins og það er í dag.  Ég vil einnig sjá orð heilbrigðisráðherra um greiðari aðgang að sálfræðiþjónustu verða að veruleika.  Það er út úr öllu korti að fólk geti ekki valið milli sálfræði eða geðlæknaþjónustu vegna fjárhags.  Eins og kom fram hjá heilbrigðisráðherra þá er það ódýrara til lengri tíma að bjóða fólki uppá niðurgreidda sálfræðiþjónustu en rándýra lyfjameðferð hjá geðlækni.  Fyrir utan hvað er óeðlilegt að grípa alltaf til lyfja í fyrsta kasti þegar má ná góðum árangri með samtalsmeðferð.  Það er vonandi að í nýrri geðheilbrigðisstefnu verði alger uppstokkun á vissum þáttum.  Í fjölmiðlum að undanförnu hefur það einnig komið fram að það eru um fjörutíu einstaklingar sem falla fyrir eigin hendi árlega.  Á móti hverjum einum sem fellur fyrir eigin hendi er tuttugu aðrir sem ýmist gera tilraun til sjálfsvígs eða eru í alvarlegum hugleiðingum um að fremja sjálfsvíg.  Það eru því um átta hundruð manns á ári hverju sem ýmist gera tilraun til sjálfsvígs eða falla fyrir eigin hendi á Íslandi.  Þetta er mikill fjöldi og sýnir að það þarf sameiginlegt átak og forvarnir til að reyna að ná til þessa fjölmenna hóps.  Hvað leggur það opinbera til í þjónustu og forvarnir til þessa málaflokks?, allt og sumt sem er lagt til í þennan málaflokk er eitt stöðugildi hjá landlæknisembættinu.  Það segir sig sjálft að einn starfsmaður gerir engin kraftaverk þegar fjöldinn nálgast eitt þúsund sem þarf að ná til.  Það er forvitnilegt að bera þessa átta hundruð saman við við t.d. þá sem deyja að völdum krabbameins árlega.  Hvað er háum fjárhæðum eytt í allt kerfið sem tekur á krabbameini árlega?.  Hvað er háum fjárhæðum eytt í forvarnir í umferðarmálum árlega þar sem margfalt færri  látast en þeir sem falla fyrir eigin hendi?.  Það er ljóst að yfirvöld þurfa að endurskoða frá grunni allt er tengist þjónustu og forvörnum þegar  kemur að sjálfsvígum og tilraunum til sjálfsvígs.  Það er sláandi að sjá hve litlu er varið í málaflokk þar sem tugir deyja árlega og hundruðir eru í beinni hættu.

Sumarfrí og sjálfsvígshætta

Samkvæmt dagatalinu og birtunni er hásumar á landinu bláa, fólk skipuleggur sumarfríið með gleði í hjarta og sól í sinni.  Það skal skroppið í sumarbústað eða jafnvel til útlanda og farið í miðbæjarferðir til að sýna sig og sjá aðra,  ekki má heldur gleyma að grilla og skreppa í sund.  Það er nóg að gera hjá mörgum á þessum bjarta árstíma þegar langþráð sumarfríið rennur upp.  Húllumhæið og gleðin yfir sumarfríinu nær ekki til allra þótt allir ,,eigi´´ að vera hressir og kátir.  Það sagði mér kona sem er sjálfboðaliði hjá Rauða krossinum að sjálfsvíg væru algengust yfir sumarmánuðina,  ég hafði alltaf haldið að sjálfsvíg væru algengust í skammdeginu en það reynist ekki vera.  Sumarið er greinilega mörgum erfitt þegar hressileikinn er hvað mestur,  hvað veldur?.  Hvers vegna er sumarið svona erfitt að einmanaleiki, depurð, þunglyndi sækir svona á fólk að það grípur til þeirra örþrifaráða að binda enda á líf sitt?  Sjúkdómar, erfiðleikar og vandamál fara ekki í sumarfrí þótt gleðin og hressleikinn sé ríkjandi á þessum bjarta árstíma.  Mér þykir líklegt að fólk sem á við erfiðleika að stríða verði enn daprara þegar sumarhamingjan geislar.  Þessir einstaklingar geta þá ekki samsamað sig allri gleðinni sem er ríkjandi, erfiðleikarnir verða þá meira áberandi og sligar fólk að lokum þegar björt sumarnóttin ríkir.  Í fréttum var að einni geðdeild var lokað í sumar þegar alvarlegasta vandamálið er hvað stærst,  er yfirvöldum ókunnugt um að toppurinn á sjálfsvígum er yfir sumartímann?.  Ég sé ekki heldur að fjölmiðlar haldi á lofti fréttum um aukna tíðni sjálsvíga yfir sumartímann,  hvers vegna er ekki meira um auglýsingar og fréttir um hvatningu til fólks um að hringja í hjálparlínur?.  Yfirvöld eru gagnrýniverð fyrir að sjá ekki til þess að halda geðdeildum opnum árið um kring,  sé tekið mið af sjálfsvígshættunni yfir sumartímann þá ber yfirvöldum að veita auknu fé í geðsviðið en ekki loka deildum.  Það myndi heyrast hljóð úr horni ef slysadeildinni yrði lokað yfir há annatíma.  Málið snýst um mannslífin á geðsviðinu ekki síður en á slysadeild að loka geðdeild yfir sumartímann er furðuleg ákvörðun og lýsir vanþekkingu og skilningsleysi á stöðu mála. Það dettur engum í hug að segja við fólk ,,slasið ykkur ekki í júlí því slysadeildin er lokuð‘‘  Slysin gera ekki boð á undan sér og geðsjúkdómar fara ekki í sumarfrí.  Yfirvöld þurfa að kynna sér betur eðli geðsjúkdóma og taka mið að aukinni sjálfsvígshættu áður en geðdeildum er lokað á anna tíma.